Kök Hücre Nakli (Kemik Ä°liÄŸi Nakli) Nedir?

Nasıl Yapılır?

Kök hücre nakli; bazı kanser türleri için bir tedavi yöntemidir. Bunlara; lösemi, multipl miyelom veya lenfoma hastalığının bazı türleri örnek verilebilir. Ayrıca, doktorlar bazı kan hastalıklarının tedavisinde de kök hücre nakline baÅŸvurabilirler.

               GeçmiÅŸte, kök hücre nakli gereken hastalar “kemik iliÄŸi nakli” alırdı. Çünkü kök hücreler kemik iliÄŸinden toplanırdı. Günümüzde, kök hücreler genellikle kemik iliÄŸi yerine kandan toplanmaktadır. Bu nedenle, artık kök hücre nakli daha yaygındır

Kemik Ä°liÄŸi ve Kök Hücre Önemi

               “Kemik iliÄŸi” denilen kemiklerin bir kısmı kan hücreleri yapar. Kemik iliÄŸi, kemiklerin içinde yumuÅŸak, süngerimsi bir dokudur.”Hematopoetik” kök hücreler olarak adlandırılan hücreler içerir. Bu hücreler, diÄŸer türdeki çeÅŸitli hücrelere dönüÅŸebilir. Bunlar, daha çok kemik iliÄŸi hücrelerine dönüÅŸebilir. Ya da her türlü kan hücresine dönüÅŸebilir.

               Belirli kanserler ve diÄŸer hastalıklar, normal geliÅŸmekte olan hematopoetik kök hücrelerini tutar. Bir kök hücre nakli, size yeni kök hücreleri verir. Yeni kök hücreler, yeni ve saÄŸlıklı kan hücreleri yapabilir.

Kök Hücre Nakli Seçenekleri

               BaÅŸlıca kök hücre nakli çeÅŸitleri ve diÄŸer seçenekleri aÅŸağıda açıklanmıştır.

Otolog Kök Hücre Nakli (OKHN): Aynı zamanda “otolog transplant” olarak da adlandırılır. Bu tip kök hücre nakline ayrıca otolog kök hücre nakli ile yüksek doz kemoterapi denebilir.

               Otolog kök hücre nakli, hastanın kök hücresinden elde edilerek, sonrasında doktor tarafından kanser tedavisinde kullanılır. Ä°lk olarak, saÄŸlık ekibi hastanın kanından kök hücreleri toplar ve onları dondurur. Sonrasında daha güçlü kemoterapi ya da nadiren radyoterapi uygulanır. Ardından, saÄŸlık ekibi dondurulmuÅŸ kök hücreler çözer. Bunlar, damardan (IV) yerleÅŸtirilen bir kateter yoluyla kana geri yönlendirilir.

               Kök hücrelerin kemik iliÄŸine ulaÅŸması yaklaşık 24 saat sürer. Sonrasında büyümeye, çoÄŸalmaya baÅŸlarlar ve kemik iliÄŸinin tekrar saÄŸlıklı kan hücreleri yapmasına yardımcı olurlar.

Allojenik Kök Hücre Nakli: Aynı zamanda “allojenik transplantasyon” olarak da adlandırılır.

Allojenik kök hücre transplantasyonu için; baÅŸka bir kiÅŸinin kök hücreleri alınır. Yani; bir baÅŸkasından hastanın kendisine kök hücre nakli yapılır. Kemik iliÄŸi hastanınki ile uyumlu bir donör bulmak çok önemlidir. Bunun nedeni, beyaz kan hücrelerinin insan lökosit antijenleri(HLA) denilen bazı proteinlere sahip olmasıdır. En iyi donör, mümkün olduÄŸunca hasta ile uyumlu, eÅŸleÅŸen HLA proteinlerine sahip olmalıdır.

               EÅŸleÅŸen proteinler ciddi bir durum olan Graft Versus Host Hastalığını (GVHD) daha az muhtemel kılar. Graft versus Host Hastalığı; nakledilen saÄŸlıklı hücrelerin hastanın kendi hücrelerine saldırması ile allojenik kemik iliÄŸi nakli ardından geliÅŸen bir reaksiyondur. Bir erkek veya kız kardeÅŸ en iyi donör olabilir. Ancak baÅŸka bir aile üyesi ya da gönüllü de iÅŸe yarayabilir.

               Bir donör bulduktan sonra, hastalar radyoterapi ile birlikte ya da tek başına kemoterapi alır. Ardından, damardan (IV) yerleÅŸtirilen bir kateter yoluyla diÄŸer kiÅŸinin kök hücreleri nakledilir. Allojenik kemik iliÄŸi naklinde hücreler genellikle donmuÅŸ deÄŸildir. Bu yüzden, doktorlar mümkün olduÄŸunca kemoterapi veya radyoterapi sonrası en kısa sürede size hücreleri verebilir.

               Ä°ki tip allojenik transplantasyon vardır. Her hasta için en iyi seçenek, hastanın yaşı ve saÄŸlığı, tedavi edilen hastalık türüne baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸir.

1. Ablatif; yüksek doz kemoterapi kullanılır.

2. Yoğunluğu azaltılmış; hafif doz kemoterapi kullanılır.

               EÄŸer saÄŸlık ekibi eÅŸleÅŸen yetiÅŸkin bir donör bulamazsa, diÄŸer seçenekler vardır. AraÅŸtırmalar, farklı hastalar için en iyi çalışan nakil tipini tespit etmek amacıyla devam etmektedir.

Kordon Kanı Nakli: EÄŸer uygun donör bulunamazsa, bu bir seçenek olabilir. Dünya çapında kanser merkezleri kordon kanı kullanmaktadırlar.

Ebeveyn-çocuk nakli ve haplotip uyumsuz nakil: Bu tip bir nakil daha çok kullanılmaktadır. Donör bir ebeveyn, çocuk veya kız ve erkek kardeÅŸ olabilir.

Kök Hücre Nakli Seçimi

               Doktorunuz çoÄŸunlukla var olan hastalığa dayalı olarak, otolog veya allojenik nakil tavsiye eder. DiÄŸer faktörler olarak kemik iliÄŸi saÄŸlığı, hastanın yaÅŸ ve genel saÄŸlığı sayılabilir. ÖrneÄŸin; kanser hastası iseniz veya kemik iliÄŸinde baÅŸka bir hastalık varsa, muhtemelen allojenik transplantasyon olacaktır. Bu durumda, doktorlar hastanın kendi kök hücrelerinin kullanılmasını önermemektedir.

               Nakil seçimi karmaşık bir süreçtir. Kök hücre ve kemik iliÄŸi nakli konusunda uzmanlaÅŸmış bir doktorun yardımına ihtiyacınız olacaktır. Bu nedenle, çok fazla kök hücre nakli yapmış olan bir merkeze seyahat etmeniz gerekebilir. Donör olan kiÅŸinin de hasta ile birlikte seyahati gerekebilir.  Bu merkezde nakil uzmanı bir hekim ile konuÅŸtuktan sonra, muayene ve testler yapılır. Nakil öncesi, aynı zamanda tıbbi olmayan faktörler hakkında düÅŸünmeniz gerekir. Bunlar aÅŸağıdakileri içerir:

-Tedavi sırasında hastaya kimin refakat edeceği

-Aile sorumluluklarınızdan ve iÅŸinizden ne kadar süre uzak kalacağınız

-Sağlık sigortasının nakli karşılayıp karşılamaması

-Sağlık ekibi, bu soruların yanıtlarını bulmanıza yardımcı olabilir.

Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

               AÅŸağıda, otolog ve allojenik kök hücre nakline dair temel bilgiler yer almaktadır.

               SaÄŸlık ekibiniz, genellikle bu adımları sırayla yapar. Ancak bazen kök hücrelerin toplanması gibi bazı adımlar önceden olur. Kök hücre nakli öncesi ve sonrasında sizi nelerin beklediÄŸi hakkında doktorunuza soru sormaktan çekinmeyiniz.

Otolog Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

AÅŸama 1: Kök hücrelerin toplanması

-Doktorlar bir damara kateteri yerleÅŸtirir. Bu kateter nakil bitene kadar orada kalır. SaÄŸlık ekibiniz bu kateter aracılığıyla kök hücreleri toplar, kemoterapi ve diÄŸer ilaçları verir.

-Beyaz kan hücresi sayısını artırmak için bir ilaç enjekte edilir. Beyaz kan hücreleri vücudunuzun enfeksiyonlarla mücadele etmesine yardımcı olur.

-SaÄŸlık ekibi kök hücreleri (genellikle kandan) toplar.

Süresi: 1 ila 2 hafta

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Hastaların 1 gün öncesinden hastaneye yatırılması gerekmez.

AÅŸama 2: Transplantasyon tedavisi

Yüksek dozlarda kemoterapi ve nadiren radyoterapi içerir.

Süresi: 5 ila 10 gün

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Birçok kök hücre nakli merkezinde, hastaların nakil boyunca hastanede kalma süresi genellikle yaklaşık 3 hafta olmaktadır. Bazı merkezlerde, hastalar klinikte tedavi alabilir ve her gün gelebilir.

AÅŸama 3: Kök hücrelerin geri verilmesi

-Doktorlar buna “kök hücre transfüzyonu” da demektedirler. SaÄŸlık ekibi kateter yoluyla kök hücreleri kana geri nakleder.

Süresi: Her infüzyon genellikle 30 dakikadan az sürer. 1'den fazla infüzyon alabilirsiniz.

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

AÅŸama 4: Ä°yileÅŸme

-Hastaya antibiyotik ya da baÅŸka ilaçlar verilir. Gerekirse, kateter aracılığıyla kan transfüzyonu uygulanabilir. SaÄŸlık ekibiniz nakil yan etkileri ile ilgilenir.

Süresi: Yaklaşık 2 hafta

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Hastanede bir süre kalmanız gerekebilir.

Allojenik Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

AÅŸama 1: Donörden kök hücre toplama

-EÄŸer kök hücreler kandan toplanacaksa, saÄŸlık ekibi kandaki beyaz hücreleri arttırmak için donöre iÄŸne ile bir ilaç verir. Bazı donörler ameliyathanede bir kaç saat süren bir prosedür ile kemik iliÄŸini bağışlar.

Süresi: Kök hücrelerin nasıl toplandığına baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸir.

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

AÅŸama 2: Transplantasyon tedavisi

-Radyoterapi ile birlikte veya tek başına kemoterapi verilir.

Süresi: 5 ila 7 gün

Nerede yapılır: Birçok allojenik transplantasyon nakli hastanede yapılır.

AÅŸama 3: Donör hücrelerini nakletme

-Doktorlar buna “kök hücre transfüzyon” da demektedirler. SaÄŸlık ekibiniz donörün kök hücrelerini kateter aracılığıyla hastaya nakleder. 1 saatten az sürer. Tedavi bitene kadar kateter kalır.

Süresi: 1 gün

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

AÅŸama 4: Ä°yileÅŸme

-Hastaya antibiyotik veya baÅŸka ilaçlar verilir. Bu ilaçlar greft-versus-host hastalığını önlemeyi amaçlar. Gerekirse, hastaya kateter aracılığıyla kan transfüzyonu uygulanır. SaÄŸlık ekibi nakil sonrası herhangi bir yan etki ile ilgilenir.

-Nakilden sonra, hastalar genellikle ilk zamanlarda sıklıkla ve daha sonrasında daha uzun aralıklarla kontrol için klinik ziyaretine gider.

Süresi: DeÄŸiÅŸir

Ablatif nakli için, hastalar genellikle yaklaşık 4 hafta hastanede kalır.

Azaltılmış yoÄŸunlukta nakil için, hastalar yaklaşık bir hafta boyunca her gün hastaneye gider.

BaÅŸarılı Bir Kök Hücre Nakli Nasıl Anlaşılır?

               BaÅŸarılı bir kök hücre nakli; hastalar, ailesi ve doktoru için farklı ÅŸeyler ifade edebilir. Nakil baÅŸarısını ölçmenin 2 yolu vardır:

Kan sayımının güvenli düzeylere geri dönmesi: “Kan sayımı” kandaki kırmızı hücreleri, beyaz hücreler ve trombosit sayısıdır. Nakil, 1 ila 2 hafta boyunca bu sayıları düÅŸürür. Bu da aÅŸağıdaki risklere neden olur:

-Beyaz hücre sayısının azalması ile enfeksiyon

-Trombosit sayısının azalması ile kanama

-Oksijen taşıyan kırmızı kan hücre sayısının azalması ile yorgunluk

               Doktorlar nakil sonrası kan ve trombosit transfüzyonu vererek bu riskleri azaltır. Ayrıca enfeksiyonu önlemek için antibiyotik verilir. Yeni kök hücreleri çoÄŸaldığında, daha fazla kan hücresi yaparlar. Sonrasında, kan sayımı artar. Bu da baÅŸarılı bir nakil olup olmadığını öÄŸrenmenin yoludur.

Kanser kontrolü: Doktorlar hastalıkları tedavi etmek amacı ile kök hücre nakli yapar. Lösemi ve lenfomanın bazı türleri gibi bazı kanserler için tedaviyi mümkün kılabilir. DiÄŸer hastalar için, remisyon en iyi sonuçtur. Remisyon, hiçbir kanser belirtisi veya iÅŸareti olmamasıdır. Nakilden sonra, doktorunuza gör&